Sistem Davranışı İyileştirme Yapılan bazı işlemler ya da yapıya eklenen yeni bazı taşıyıcı elemanlar etkisiyle, yapı sisteminin genel davranışı önemli ölçüde değiştirilebilir; bunun sonucunda varolan yapı elemanları çok daha düşük zorlamalar taşıma durumuna getirilebilirler ve böylece varolan kapasiteleri yeterli sayılabilir ve de güçlendirilmelerine gerek kalmayabilir. Yapı sisteminin niteliğini değiştirmeye yönelik bu tür işlemler “sistem davranışı iyileştirme” olarak adlandırılır. Karadeniz Teknik Proje
Yanal Rijitlik Kazandıran Elemanlar Oluşturulması
Yapıda yanal rijitlik sağlayan yeni elemanlar oluşturarak deprem etkilerinin büyük bir bölümünün yeni elemanlara taşıtılması ve böylece çerçeve elemanlarının aşırı yüklenmeden kurtarılması yoluyla sistem davranışının iyileştirilmesi. Bu yaklaşımı gerçekleştirmede kullanılan başlıca teknikler aşağıda sıralanmıştır. Karadeniz Teknik Proje
- Yerinde dökme betonarme dolgu duvarları
Kapsamlı deneysel araştırmalarla geliştirilmiş olan bu teknik, onarım çalışmalarında başarıyla uygulanmakta olup Türkiye’de bu teknikle ilgili, önemli sayılabilecek düzeyde bir bilgi ve deneyim birikimi oluşmuştur. Ne var ki, yapının uzunca bir süre boşaltılmasını zorunlu kılması nedeniyle, bu teknik çok sayıda binaya uygulanması söz konusu olan, deprem öncesi kapsamlı güçlendirme çalışmaları için elverişli değildir. Karadeniz Teknik Proje
- Tuğla Dolgu Duvarlarının Güçlendirilmesi (elyaflı polyester)
Yukarıda belirtildiği gibi, Türkiye’de betonarme çerçeve yapılarda boşluklu tuğla dolgu duvarları çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Hesaplarda göz önüne alınmasalar da, bu duvarların yapının deprem davranışı üzerinde bir etkiye ve deprem dayanımı üzerinde bir katkıya sahip oldukları bilinmektedir. Ancak, belli yükler altında gevrek biçimde kırılarak etkilerini yitirdiklerinden, bu duvarların sağladığı deprem dayanımına güvenilmesi olanaklı değildir. Bununla birlikte, eğer bazı uygun yöntemlerle güçlendirilirlerse, hem dayanıma önemli düzeyde ve güvenilir nitelikte bir katkı yapabildikleri, hem de yerinde dökme betonarme dolgu duvarlarını anımsatan biçimde, yapının davranışını iyileştirebildikleri kanıtlanmıştır.
Bu ilke doğrultusunda geliştirilen iki etkin teknikten biri, yapıda bulunan boşluklu tuğla dolgu duvarlarından bazılarının elyaflı polyester şeritlerin epoksi ile yapıştırılması yoluyla güçlendirilmesidir.
Seçilen gözlerde iki yönlü çapraz olarak düzenlenen şeritlerinin varolan betonarme çerçeve elemanlarına güvenli biçimde kenetlendiği durumlarda etkili olan bu teknik, yapı kullanıcısına önemli bir rahatsızlık vermeden kolayca uygulanabilmektedir. Karadeniz Teknik Proje
- Tuğla Dolgu Duvarlarının Güçlendirilmesi (önüretimli beton panel)
Yukarıda açıklanan anlayış doğrultusunda, varolan boşluklu tuğla dolgu duvarlarının güçlendirilmesi amacıyla kullanılabilen ve yine yapı kullanıcısına önemli bir rahatsızlık vermeden uygulanabilen diğer bir teknik de, yüksek dayanımlı betondan fabrikada üretilmiş, ince ve iki kişi tarafından taşınabilecek ve kapılardan kolayca geçebilecek büyüklükte önüretimli beton panellerin mevcut tuğla dolgu duvarlarına ve çerçeve elemanlarına epoksi aracılığıyla yapıştırılmasıdır. Uygulanması çok kolay olan bu teknikle deprem yüklerine karşı dayanım ve yanal rijitlik çok büyük oranlarda artırılabilmektedir. Karadeniz Teknik Proje
- Çelik çaprazlar Kullanılması
Seçilmiş çerçeve gözleri içine çelik çaprazlar yerleştirilerek yapı dayanımı ve yanal rijitliğinin artırılması, akla ilk gelen sistem davranışı tekniklerinden biridir. Ne var ki, ilke düzeyinde çok etkili ve anlamlı olan bu tekniğin uygulanmasında Türkiye’de büyük güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Var olan yapıdaki betonun genellikle niteliksiz olması ve çerçeve elemanlarında önemli tasarım kusurlarının yaygın olarak bulunması nedeniyle, özellikle çelik çaprazların çerçeveye yaslandıkları birleşim bölgelerinde, çelik çaprazların sağlayabileceği kapasite artışına ulaşılmadan çok önce kırılma gerçekleşmektedir. Karadeniz Teknik Proje
- Öngerilme (ard çekme) Uygulamaları
Yukarıda çelik çaprazlar bağlamında özetlenen anlayış doğrultusunda, seçilmiş çerçeve gözlerine, çapraz düzenlenmiş öngerilme halatları aracılığıyla ard çekme uygulanması da akla hemen geliveren bir diğer yaklaşımdır. Ancak, belirtilen nedenlerle bu yaklaşımda da benzer sorunlarla karşılaşılmaktadır. Ayrıca, öngerilme halatlarının çerçeve elemanlarına bağlanması için gerekli olan düzenlemeler de oldukça karmaşıktır. Bu yaklaşımdan tümüyle farklı olmakla birlikte, özellikle yığma yapıların depreme karşı güçlendirilmesinde, yapıya bütünlük kazandırmak amacıyla yapılan öngerilme uygulamalarının etkin ve yararlı olduğu burada belirtilmelidir. Karadeniz Teknik Proje
- Yapı Dışında Yeni Bir Yapı Kurulması
Türkiye’de imar kurallarının elvermemesi nedeniyle, pek nadir olarak uygulanabilmesine karşın, kullanımı aksatmadığı için bazı ülkelerde bazı durumlarda yeğlenen bir diğer yaklaşım, yapının dışında, yapıdan bağımsız, yanal rijitliği yüksek yeni bir yapı oluşturulması ve güçlendirilecek yapının uygun yerlerinden bu yeni yapıya bağlanarak ondan destek alabilir duruma getirilmesi yaklaşımıdır. b. Deprem etkilerinden uzaklaştırma Deprem etkilerinin yapıya aktarılmasının olabildiği kadar önlenmesi veya yalnızca küçük bir bölümünün yapıya aktarılmasının sağlanması. Bu yaklaşımda, yapılan düzenlemeler ve kullanılan çeşitli araç ve gereçler yardımıyla, zeminde yer alan deprem hareketinin yapıya aktarılmasının engellenmesi amaçlanır. Bunlardan en yaygın olanı taban yalıtımıdır. Karadeniz Teknik Proje
- Taban Yalıtımı (Base isolation)
Yukarıda değinilen ilkeyi uygulamaya yansıtmak amacıyla, temel düzeyinde yapıya yerleştirilen, yanal ötelenmelere belli ölçüde izin veren ve bu sırada önemsenebilir enerji tüketimi sağlayabilen çeşitli düzenekler geliştirilmiştir. Kaçınılamayan ve önemli büyüklükte olan ötelenmelerin yarattığı çeşitli güçlüklerin aşılması gerekmekle birlikte, gelişmiş ülkelerde bu düzenekler başarıyla kullanılmaktadır. Türkiye’de de, özellikle önemli sayılan yapıların yapımı sırasında bu tür düzenek kullanımının giderek yaygınlaştığı görülmektedir. Bununla birlikte, varolan yapılara bu düzeneklrin yerleştirilmesi hem oldukça karmaşıktır, hem de yapıda özel önlemler alınmasını gerektirmektedir. Depreme karşı güçlendirilmesi gereken çok sayıdaki yapının büyük çoğunluğunun niteliksiz betonarme yapılar olduğu anımsanırsa, bu yaklaşımın Türkiye’de bina güçlendirmesi için uygun ve ekonomik bir çözüm oluşturmasının çok kuşkulu olduğu görülür. Karadeniz Teknik Proje